Առաջադրանքներ

1.Տրված արմատներից բայեր կազմի՛ր և ընդգծի՛ր արմատի և ել կամ ալ վերջավորության միջև եղած մասը:
Օրինակ`

տես — տեսնել, բարձր — բարձրանալ:

Ա. Ընկեր, թանձր, խոր:
Ընկերանալ, թանձրանալ, խորանալ
Բ. Վախ, կամ, մոտ:
Վախենալ, կամենալ, մոտենալ
Գ. Հաս, անց, հագ:
Հասնել, անցնել, հագնել
Դ. Թիռ, սառ, կիպ:
Թիռել, սառնել, կիպել

2.Տրված բայերը պատճառական դարձնող ածանցները թվի՛ր:

Մեծացնել, հեռացնել, գգացնել, վախեցնել, հիշեցնեյ, թռցնել, տեսցնել:

Մեծացնել – ացն
Հեռացնել – ացն
Գգացնել – ացն
Վախեցնել – եցն
Հիշեցնել – եց
Թռցնել – ցն
Տեսցնել – ցն

Բայ

Բայը ցույց է տալիս գործողություն, եղելություն, ընթացք, որը բայ խոսքի մասը բնորոշող կարևորագույն հատկանիշ է
Բայի ուղիղ ձևը պատասխանում է ի՞նչ անել, ի՞նչ լինել հարցերին:

Բայը ունի հետևյալ քերականական կարգերը՝  եղանակ, ժամանակ, դեմք, թիվ:

Բայն ունի երկու թիվ՝ եզակի և հոգնակի: 
Եզակի  թիվը ցույց է տալիս մեկ անձի կամ առարկայի գործողություն:
Օրինակ՝  սովորեցի, գնացիր, գալու է, մերժեց, ջարդեցի, գնում է, գրի՛ր, կկարդա:
Հոգնակի  թիվը ցույց է տալիս երկու և ավելի անձերի կամ առարկաների գործողություն:
Օրինակ՝ պատասխանեցինք, մտաք, խոնարհվեցին, ողջունեցինք, կգանք, պիտի խոսի:

Բայն ունի երեք դեմք.

I դեմք (երբ գործողություն կատարողը խոսողն է)- գալիս եմ, պիտի խոսեմ, բարկացել եմ

II դեմք (երբ գործողություն կատարողը խոսակիցն է)-գալիս ես, պիտի խոսես, բարկացած ես

III դեմք (երբ գործողություն կատարողը երրորդ անձն է)-գալիս է, պիտի խոսի, բարկացած է

Բայն ունի երեք ժամանակ՝ ներկա, անցյալ, ապառնի:
Ներկա  ժամանակը ցույց է տալիս, որ գործողությունը կատարվում է խոսելու պահին: Օրինակ՝ սովորում ենք, խաղում է, նկարում եմ: 
Անցյալ ժամանակը ցույց է տալիս, որ գործողությունը կատարվել է խոսելու պահից առաջ: Օրինակ՝ սովորում էի, սովորել ենք, սովորեցի:
Ապառնի  ժամանակը ցույց է տալիս, որ գործողությունը կատարվելու է խոսելու պահից հետո: Օրինակ՝ սովորելու ենք, երգենք, կսովորեմ:

Առաջադրանքներ:

Տրված գոյականներից, ածականներից, դերանուններից, մակբայներից և ձայնարկություններից բայեր կազմի´ր:

Ա. Ծաղիկ, քար, անուն, քարոզ, ձև:
ծաղկել, քարանալ, անվանել, քարոզել, ձևավորել
Բ. Մեծ, բարձր, կարմիր, տափակ, սուր:
Մեծանալ, բարձրանալ, կարմրել, տափակեցնել, սրել
Գ. Ոչինչ, բոլոր, նույն, ամբողջ:
Ոչնչացնել, բոլորել, նմանվել, ամբողջանալ
Դ. Կրկին, արագ, դանդաղ, հաճախ:
Կրկնել, արագանալ, դանդաղել, հաճախել
Ե. Վա՜յ, մկըկը, տը՜զզ, թրը՛խկ:
Վա՜յ,  մկըկալ, տզզալ, թրխկալ

2. Տրված բայերից նորերն ստացի´ր` դրանք բաղադրելով Բ խմբի նախածանցների հետ:

Ա. Նայել, կառուցել, գրել, ճառել, դառնալ, հայտնել:
Բ.Անդր, վեր, արտ, հակ, մակ, ստոր:

Վերադառնալ, վերակառուցել, վերանայել, ստորագրել, արտագրել, հակաճառել, անդրադառնալ, արտահայտել

2.Գտի՛ր, թե բառաշարքերից յուրաքանչյուրն ինչ ընդհանրության հիման վրա է կազմված:

ա)Քննադատ, արտատեր, եռագույն, ղեկավար, ծովակալ, մանրախնդիր, աստղաշող, թուլակամ, երկփեղկ:
Այս շարքի բոլոր բառերը բարդ բառեր են, որոնք կազմված են երկու արմատներից: Օրինակ՝ “քննադատ” բառը կազմված է “քննա-” և “դատ” արմատներից:
բ) Ջրաղացքար, դյուցազնակերպ, կիսաշրջանագիծ, կիսաշրջազգեստ, հեռագրատուն, հեռագրավար:
Այս շարքի բոլոր բառերը նույնպես բարդ բառեր են, բայց դրանք կազմված են երեք արմատներից: Օրինակ՝ “ջրաղացքար” բառը կազմված է “ջուր”, “աղաց” և “քար” արմատներից.

Հականիշ բառակապակցություններ կազմի՛ր` տրված բաոերը գործածելով հարուստ և աղքատ (կամ զուրկ) բառերի հետ:

Օրինակ` քարերով հարուստ, քարերից զուրկ: Հումք, խելք, անտառներ, գետեր, հանածոներ, կենդանիներ:

Հումքով հարուստ, հումքից զուրկ
Խելքով հարուստ, խելքից զուրկ
Անտառներով հարուստ, անտառներից զուրկ
Գետերով հարուստ, գետերից զուրկ
Հանածոներով հարուստ, հանածոներից զուրկ
Կենդանիներով հարուստ, կենդանիներից զուրկ

3.Գծիկները ը կամ ն մասնիկով (հոդով) փոխարինի՛ր:

Մի օր Զևսի գլուխը սոսկալի ցավեց: Նա կանչեց իր որդուն ու հրամայեց, որ ճեղքի իր գլուխը ու ինքը ազատվի ցավից ու գլխի միջի աղմուկից: Հեփեստոսը կացինը տարավ-բերեց ու մի հզոր հարվածով ճեղքեց հոր գլուխը: Այդ ժամանակ աստծո գլխից դուրս եկավ Աթենաս-Պալաս հզոր դիցուհիը: Ոտից գլուխ զինավառ, շողշողուն սաղավարտով, վահանը ու նիզակը ձեռքին` կանգնեց ապշահար աստվածների առջև, ու նրա կանչը որոտաց ու ցնցեց Օլիմպոսը: Աթենասը սկսեց հովանավորել Հունաստանի հերոսներին, պահպանել քաղաքներն ու ամրոցները:

Դիմավոր բայեր և դերբայներ

4.Կազմի՛ր տրված բայերի բոլոր դերբայական ձևերը, ընդգծի՛ր հիմքերը և պատասխանի՛ր հարցերին:

Գրել, կարդալ, տեսնել, սառչել, բարձրանալ, մոտենալ, մոտեցնել: Անորոշ — ել, ալ- Համակատար — ելիս, ալիս — Հարակատար — ած — Ենթակայական — ող — Անկատար — ում (եմ) — Կատարելի — ելու, ալու (եմ) — Վաղակատար — ել (եմ) — ժխտական — (չեմ)

Դերբայական ձևեր

Գրել
Անորոշ: գրել
Համակատար: գրելով
Հարակատար: գրած
Ենթակայական: գրող
Անկատար: գրում (եմ)
Կատարելի: գրելու (եմ)
Վաղակատար: գրել (եմ)
Ժխտական: չեմ գրել
Կարդալ
Անորոշ: կարդալ
Համակատար: կարդալով
Հարակատար: կարդացած
Ենթակայական: կարդացող
Անկատար: կարդում (եմ)
Կատարելի: կարդալու (եմ)
Վաղակատար: կարդացել (եմ)
Ժխտական: չեմ կարդացել
Տեսնել
Անորոշ: տեսնել
Համակատար: տեսնելով
Հարակատար: տեսած
Ենթակայական: տեսնող
Անկատար: տեսնում (եմ)
Կատարելի: տեսնելու (եմ)
Վաղակատար: տեսել (եմ)
Ժխտական: չեմ տեսել
Սառչել
Անորոշ: սառչել
Համակատար: սառչելով
Հարակատար: սառած
Ենթակայական: սառող
Անկատար: սառում (եմ)
Կատարելի: սառչելու (եմ)
Վաղակատար: սառել (եմ)
Ժխտական: չեմ սառել
Բարձրանալ
Անորոշ: բարձրանալ
Համակատար: բարձրանալով
Հարակատար: բարձրացած
Ենթակայական: բարձրացող
Անկատար: բարձրանում (եմ)
Կատարելի: բարձրանալու (եմ)
Վաղակատար: բարձրացել (եմ)
Ժխտական: չեմ բարձրացել
Մոտենալ
Անորոշ: մոտենալ
Համակատար: մոտենալով
Հարակատար: մոտեցած
Ենթակայական: մոտեցող
Անկատար: մոտենում (եմ)
Կատարելի: մոտենալու (եմ)
Վաղակատար: մոտեցել (եմ)
Ժխտական: չեմ մոտենում
Մոտեցնել
Անորոշ: մոտեցնել
Համակատար: մոտեցնելով
Հարակատար: մոտեցած
Ենթակայական: մոտեցնող
Անկատար: մոտեցնում (եմ)
Կատարելի: մոտեցնելու (եմ)
Վաղակատար: մոտեցրել (եմ)
Ժխտական: չեմ մոտեցրել

5.Փակագծերի բայերը պահանջված ձևով գրի՛ր Ա և Բ տեքստերում բայերի ժամանակները համեմատի՛ր:

Ա. Գերմանիայի դպրոցներում կատարված ուսումնասիրություններից պարզվեց, որ քաղաքի երեխաները գյուղական կյանքի մասին ոչ մի պատկերացում (չունենալ): Օրինակ, նրանցից շատերը (կարծել), որ կաթր ֆաբրիկայում (պատրաստվել):

Կրթության նախարարությունը դրությունը շտկելու նպատակով պահանջել է, որ բոլոր քաղաքների կենդանաբանական այգիներում կովեր (ցուցադրվել) և օրվա մեջ երեք անգամ (կազմակերպվել) նրանց կիթը: 

Բ. Գերմանիայի դպրոցներում կատարված ուսումնասիրություններից պարզվել էր, որ քաղաքի երեխաները գյուղական կյանքի մասին ոչ մի պատկերացում (չունենալ): Օրինակ, նրանցից շատերը (կարծել), որ կաթը ֆաբրիկայում (պատրաստվել):

Կրթության նախարարությունը դրությունը շտկելու նպատակով պահանջել էր, որ բոլոր քաղաքների կենդանաբանական այգիներում կովեր (ցուցադրվել) և օրվա մեջ երեք անգամ (կազմակերպվել) նրանց կիթը:

Ա տեքստում բայերը ներկայիս ժամանակով են, իսկ Բ տեքստում՝ անցյալ ժամանակով:
Ա տեքստում կոնկրետ այծյամների մասին է պատմվում, իսկ Բ տեքստում՝ ընդհանրապես այծյամների մասին:

1. Ա և Բ տեքստերը համեմատի՛ր և տարբերությունները գտի՛ր: Ո՞ր տեքստում է կոնկրետ այծյամների մասին պատմվում, և որտե՞ղ` ընդհանրապես այծյամների:

Ա. Փոքր եղջերուներ են այծյամները: Նրանց մարմինը համեմատաբար կարճ է, վիզը` երկար: Մորթին ամռանը շիկակարմիր է, ձմռանը գորշ: Անտառը նրանց և՛ է, արոտավայրն և՛ թաքստոցը:

Ամռանն արածում են հով ժամանակ, իսկ ցերեկվա շոգին թաքնվում են: Ցուրտ օրերին կեր են հայթայթում օրվա ցանկացած ժամի: Առատ ձյան ժամանակ դուրս են գալիս

ճանապարհները: Ունեն սուր հոտառություն, տեսողություն ու լսողություն: Շատ լավ լողում են։

Տեքստ Ա-ն պատմում է այծյամների մասին ընդհանրապես: Այն նկարագրում է նրանց մարմնի կառուցվածքը, մորթու գույնը, վարքագիծը և հմտությունները:

2.Տեքստից հանիր բայերը և գրիր դեմքը, թիվը, ժամանակը:

Փոքր Ասիայի Եփեսոս քաղաքում հարյուր քսան տարի շարունակ մի տաճար էին կառուցում` բուսականության եւ պտղաբերության աստվածուհի Արտեմիսի տաճարը: Լիդիական Կրեսոս թագավորը Արտեմիսի տաճարին սյուներ էր  նվիրաբերել: Աստվածների պատկերներով մարդու հասակ ունեցող բարձրաքանդակները զարդարում էին սյուները: Կրեսոսը Եփեսոսյան Արտեմիսին մի ուրիշ  բարձրարժեք  նվեր էլ էր ընծայել կովերի  ոսկեձույլ դրոշմապատկերներ:
Երբ աշխարհի յոթ հրաշալիքներից մեկը համարվող այդ տաճարի շինարարությունն ավարտվեց,  զարմացրեց ու հիացրեց բոլոր նրանց, ում վիճակվեց տեսնել  մարմարակերտ  նրբագեղ շինությունը: Մ. թ. ա. 356 թ. Եփեսոսի բնակիչ ոմն Հերոստրատոս, ցանկանալով իր անունն անմահացնել, հրկիզեց նշանավոր սրբավայրը: Նրա հանցագործությունը բոլորին զայրացրեց: Փոքր Ասիայի բոլոր պետությունները միասին որոշեցին  մոռանալ Հերոստրատի անունը: Պատմագիրները նույնիսկ տաճարի հրդեհի մասին գրելիս իրավունք չունեին հրդեհողի անունը նշելու: Բայց հին աշխարհի որոշ հեղինակներ, այնուամենայնիվ, պահեցին  ոճրագործի անունը:

էին կառուցում – երրորդ դեմք, հոգնակի թիվ, անցյալ ժամանակ
էր նվիրաբերել – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, անցյալ ժամանակ
էր ընծայել – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, անցյալ ժամանակ
զարդարում էին – երրորդ դեմք, հոգնակի թիվ, անցյալ ժամանակ
ավարտվեց – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, անցյալ ժամանակ
զարմացրեց – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, անցյալ ժամանակ
հիացրեց – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, անցյալ ժամանակ
վիճակվեց – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, անցյալ ժամանակ
տեսնել – անորոշ ձև
հրկիզեց – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, անցյալ ժամանակ
զայրացրեց – երրորդ դեմք, եզակի թիվ, անցյալ ժամանակ
որոշեցին – երրորդ դեմք, հոգնակի թիվ, անցյալ ժամանակ
մոռանալ – անորոշ ձև
գրելիս – անորոշ ձև
նշելու – անորոշ ձև
պահեցին – երրորդ դեմք, հոգնակի թիվ, անցյալ ժամանակ

3.Գրել տրված բայերի հնչյունափոխված արմատների անհնչյունափոխ ձևերը և նշիր, թե ինչ խոսքի մաս է:
Մգանալ- մուգ, ածական
թխպել- թուխպ, գոյական
գիրանալ- գեր, (ածական)
սրել- սուր, (ածական)
ստել- սուտ, (ածական)
փափկել- փափուկ, (ածական)
հուզել- հույզ, (գոյական)
գրել- գիր, (գոյական)
նշել- նիշ, (գոյական)
սրբել- սուրբ, (ածական)
կարմրել- կարմիր, (ածական)
գնել- գին, (գոյական)
ծնվել- ծին, (գոյական)
կապտել- կապույտ, (ածական)
իջնել- էջ (գոյական)
չվել- չու (գոյական)
ուղղել- ուղիղ (ածական)

4.Ընդգծված բառակապակցությունները արտահայտիր բայով:

Բարկությունից կամաց-կամաց գունատ էր դառնում:
Բարկությունից կամաց-կամաց գունատվել էր։
Տերևներն արդեն դեղին էին դարձել:
Տերևներն արդեն դեղնել էին։
Հայացքն ավելի ջերմ էր դարձել;
Հայացքն ավելի ջերմացել էր։
Մի քիչ էլ առաջ գնաց ու կանգնեց:
Մի քիչ էլ առաջացավ ու կանգնեց:
Ուշ եկար, հյուրերն արդեն գնացել են:
Ուշացար, հյուրերն արդեն գնացել են:
Նրա այդ շարժումից թագավորը նորից քար դարձավ:
Նրա այդ շարժումից թագավորը նորից քարացավ:

5.Առածներում կետերը փոխարինիր փակագծերում տրված բայերի համապատասխան ձևերով:

Ջուրը մտնողը (մտնել) պիտի բոբիկանա:
Ջուրն ընկնողը (ընկնել) անձրևից չի վախենա:
Պարի մեջ մտնողը (մտնել) պիտի շորորա:
Ծովն անցնողը (անցնել) առվում չի խեղդվի:
Բոլորը նրան մոռացել էին, դուռը բացող (բացել) չկար:
Գայլից վախեցողը (վախենալ) անտառ չի գնա:

1.Ընդգծի՛ր տրված անորոշ, անկատար, վաղակատար, հարակատար դերբայների ա)ել, ալ, բ)ում, գ)ել, դ)ած վերջավորություններից առաջ ընկած մասերը (հիմքերը) և պատասխանի՛ր հարցերին:

Ա Զգալ, ծերանալ, կպչել, տեսնել:
Անորոշ դերբայներ
Բ. Զգում (է), ծերանում (է), կպչում (է), տեսնում (է):
Անկատար դերբայներ
Գ. Զգացել (է), ծերացել (է), կպել (է), տեսել (Է է):
Վաղակատար դերբայներ
Դ. Զգացած, ծերացած, կպած, տեսած:
Հարակատար դերբայներ

Ո՞ր դերբայների հիմքերն են իրար նման: 
Անորոշ և անկատար դերբայների հիմքերը՝ զգ, ծերան, կպչ, տես:
Վաղակատար և հարակատար դերբայների հիմքերը՝ զգաց, ծերաց, կպ, տես:
Ո՞ր հիմքերը կարելի է կոչել անցյալի հիմք: 
Վաղակատար և հարակատար դերբայների հիմքերը կարելի է կոչել անցյալի հիմք, քանի որ դրանք ցույց են տալիս գործողության ավարտվածությունը կամ կատարվածությունը:
Ինչպե՞ս կանվանես մյուս հիմքը:
Մյուս հիմքը կարելի է կոչել ներկայի հիմք, քանի որ դրանք ցույց են տալիս գործողության ընթացքը կամ շարունակականությունը:

2.Փակագծում դրված բայերն այնպես գրիր, որ ի՞նչ արեց (ի՞նչ արեցի, արեցիր, արեցինք, արեցիք, արեցին) հարցին պատասխանեն:

Դուք ինչ-որ երերուն տախտակի վրա ամրացրիք (ամրացնել) այդ վանդակը: Ինչո՞ւ դու քո հոտն իմ դաշտում արածեցրիր(արածեցնել): Հավերը երկարացրին (երկարեցել) վզները դեպի ներքև, նայեցին դես ու դեն: Նա իր ձիուն մեծացրեց (մեծացնել) չամչով ու գարիով: Ես հավանաբար ձանձրացրի (ձանձրացնել) ունկնդիրներին: Մենք անզգուշորեն թռցրինք (թռցնել) արևկող անող թռչուններին:

3.Դառնալ բայի տրված ձևերում առանձնացրո՛ւ նրա երկու հիմքերը: Դառնալ, դառնում, դառնա, կդառնա, պիտի դառնա, դարձել, դարձող, դարձած, դարձավ:

Դառն- (դառնալ, դառնում, դառնա, կդառնա, պիտի դառնա)
Դարձ- (դարձել, դարձող, դարձած, դարձավ)

4.Ընդգծված դերբայական դարձվածները վերածի՛ր երկրորդական նախադասությունների: Ո՞ր դերբայից ինչպիսի՞ դիմավոր ձևեր են ստացվում:

Շտապ եզրակացություն անելիս կարելի է սխալվել: – Կարելի է սխալվել, երբ շտապ եզրակացություն ես անում։
Բնության հավասարակշռությունը խախտելիս պետք է մտածել հետևանքի մասին: – Պետք է մտածել բնության հավասարակշռության խախտելու հետևանքի մասին։
Երկրի ձգողության ազդեցության տակ գտնվող բեռր կախենք թելից: – Բեռը, որը գտնվում է Երկրի ձգողության ազդեցության տակ, կախենք թելից։
Բնության մեջ հավասարակշռության խախտումը վնաս է հասցնում իրենց սխալները երբեմն շատ ուշ գիտակցող մարդկանց: – Բնության մեջ հասարակշռության խախտումն է վնաս հասցնում իրենց սխալները երբեմն շատ ուշ գիտակցող մարդկանց։
Կենդանաբանները հավաքեցին որսի ժամանակ խփված աղվեսները: – Կենդանաբանները հավաքեցին աղվեսները, որոնց խփել էին որսի ժամանակ
Դեպի մորուտը ուղղություն վերցրած հետախույզը կտրուկ թեքվեց դեպի լանջը: – Հետախույզը կտրուկ թեքված դեպի լանջ, որը ուղղություն էր վերցրել դեպի մորուտը։

1.Ընդգծի՛ր տրված անորոշ, անկատար, վաղակատար, հարակատար դերբայների ա)ել, ալ, բ)ում, գ)ել, դ)ած վերջավորություններից առաջ ընկած մասերը (հիմքերը) և պատասխանի՛ր հարցերին:

Ա Զգալ, ծերանալ, կպչել, տեսնել:
Անորոշ դերբայներ
Բ. Զգում (է), ծերանում (է), կպչում (է), տեսնում (է):
Անկատար դերբայներ
Գ. Զգացել (է), ծերացել (է), կպել (է), տեսել (Է է):
Վաղակատար դերբայներ
Դ. Զգացած, ծերացած, կպած, տեսած:
Հարակատար դերբայներ

Ո՞ր դերբայների հիմքերն են իրար նման: 
Անորոշ և անկատար դերբայների հիմքերը՝ զգ, ծերան, կպչ, տես:
Վաղակատար և հարակատար դերբայների հիմքերը՝ զգաց, ծերաց, կպ, տես:
Ո՞ր հիմքերը կարելի է կոչել անցյալի հիմք: 
Վաղակատար և հարակատար դերբայների հիմքերը կարելի է կոչել անցյալի հիմք, քանի որ դրանք ցույց են տալիս գործողության ավարտվածությունը կամ կատարվածությունը:
Ինչպե՞ս կանվանես մյուս հիմքը:
Մյուս հիմքը կարելի է կոչել ներկայի հիմք, քանի որ դրանք ցույց են տալիս գործողության ընթացքը կամ շարունակականությունը:

2.Փակագծում դրված բայերն այնպես գրիր, որ ի՞նչ արեց (ի՞նչ արեցի, արեցիր, արեցինք, արեցիք, արեցին) հարցին պատասխանեն:

Դուք ինչ-որ երերուն տախտակի վրա ամրացրիք (ամրացնել) այդ վանդակը: Ինչո՞ւ դու քո հոտն իմ դաշտում արածեցրիր(արածեցնել): Հավերը երկարացրին (երկարեցել) վզները դեպի ներքև, նայեցին դես ու դեն: Նա իր ձիուն մեծացրեց (մեծացնել) չամչով ու գարիով: Ես հավանաբար ձանձրացրի (ձանձրացնել) ունկնդիրներին: Մենք անզգուշորեն թռցրինք (թռցնել) արևկող անող թռչուններին:

3.Դառնալ բայի տրված ձևերում առանձնացրո՛ւ նրա երկու հիմքերը: Դառնալ, դառնում, դառնա, կդառնա, պիտի դառնա, դարձել, դարձող, դարձած, դարձավ:

Դառն- (դառնալ, դառնում, դառնա, կդառնա, պիտի դառնա)
Դարձ- (դարձել, դարձող, դարձած, դարձավ)

4.Ընդգծված դերբայական դարձվածները վերածի՛ր երկրորդական նախադասությունների: Ո՞ր դերբայից ինչպիսի՞ դիմավոր ձևեր են ստացվում:

Շտապ եզրակացություն անելիս կարելի է սխալվել: – Կարելի է սխալվել, երբ շտապ եզրակացություն ես անում։
Բնության հավասարակշռությունը խախտելիս պետք է մտածել հետևանքի մասին: – Պետք է մտածել բնության հավասարակշռության խախտելու հետևանքի մասին։
Երկրի ձգողության ազդեցության տակ գտնվող բեռր կախենք թելից: – Բեռը, որը գտնվում է Երկրի ձգողության ազդեցության տակ, կախենք թելից։
Բնության մեջ հավասարակշռության խախտումը վնաս է հասցնում իրենց սխալները երբեմն շատ ուշ գիտակցող մարդկանց: – Բնության մեջ հասարակշռության խախտումն է վնաս հասցնում իրենց սխալները երբեմն շատ ուշ գիտակցող մարդկանց։
Կենդանաբանները հավաքեցին որսի ժամանակ խփված աղվեսները: – Կենդանաբանները հավաքեցին աղվեսները, որոնց խփել էին որսի ժամանակ
Դեպի մորուտը ուղղություն վերցրած հետախույզը կտրուկ թեքվեց դեպի լանջը: – Հետախույզը կտրուկ թեքված դեպի լանջ, որը ուղղություն էր վերցրել դեպի մորուտը։

Առանձնացրո’ւ պարզ և սոսկածանցավոր, պատճառական, բազմապատկական, կրավորական ածանց ունեցող բայերը՝ ընդգծելով բայածանցները․

քարանալ, հեռացնել, կատակել, մոտեցնել, կռկռալ, վազել, քշվել, հանգստանալ, բզբզալ, զարմացնել, զարմանալ, ցատկոտել, բարձրանալ
Պարզ և սոսկածանցավոր բայեր՝
քարանալ
կատակել
կռկռալ
վազել
բզբզալ
ցատկոտել
բարձրանալ
Պատճառական բայեր՝
հեռացնել (հեռացնել)
մոտեցնել (մոտեցնել)
զարմացնել (զարմացնել)
Բազմապատկական բայեր՝
կռկռալ (կռկռալ)
բզբզալ (բզբզալ)
ցատկոտել (ցատկոտել)
Կրավորական բայեր՝
զարմանալ (զարմանալ)
քշվել (քշվել)
հանգստանալ (հանգստանալ)

2․ Կազմի’ր տրված բայերի պատճառական ձևերը․

հանգստանալ – հանգստացնել
մոտենալ – մոտեցնել
բերել – բերեցնել
վախենալ – վախեցնել
ծիծաղել – ծիծաղեցնել
հեռանալ – հեռացնել
լռել – լռեցնել
տանել – տանեցնել

3․ Ընդգծի’ր նախադասության գլխավոր անդամները՝ ենթական և ստորոգյալը։
Առանձնացրու պարզ և բարդ նախադասությունները․

Երեխան, վախենալով շնից, մտավ մոտակա տունը։
Ենթակա՝ Երեխան
Ստորոգյալ՝ մտավ
Պարզ նախադասություն

Այդ տունը վաղուց, շա՜տ վաղուց է կանգնած անտառի մեջ, և ես նրան հիշում եմ դեռ մանկությունից։
Ենթակա՝ Այդ տունը, ես
Ստորոգյալ՝ է կանգնած, հիշում եմ
Բարդ նախադասություն

Փոշոտ խճուղին, ինչպես մի գորշ ժապավեն, օձապտույտ ոլորումներով, իմ ծննդավայրից վազում է դեպի Սևան։ 
Ենթակա՝ Փոշոտ խճուղին
Ստորոգյալ՝ վազում է
Պարզ նախադասություն

Ծառերի միապաղաղ կանչի մեջ այդ սպիտակ շենքըանցորդներին թվում է ինչ–որ խորհրդավոր բան, իսկ աղոթասեր օտարականին թվում է մատուռ կամ վանք։
Ենթակա՝ Ծառերի միապաղաղ կանչի մեջ այդ սպիտակ շենքը
Ստորոգյալ՝ թվում է, թվում է
Բարդ նախադասություն

Դու գնացիր, և ես մոռացա քեզ։
Ենթակա՝ Դու, ես
Ստորոգյալ՝ գնացիր, մոռացա
Բարդ նախադասություն

Այդ սպիտակ տունը, որ գոռոզ կերպով բազմել է անտառի գլխին, հանրակացարանն է:
Ենթակա՝ Այդ սպիտակ տունը
Ստորոգյալ՝ հանրակացարանն է
Բարդ նախադասություն

4. Ածանցներ
Տրված ածանցներով բառեր կազմի’ր.
անք, որդ, ակ, ար, պան, անի, ե, յալ, բաց, ապ, երորդ, րորդ, սուն, բար, որեն

անք – հանգիստանք, սպասարկումանք, ուսուցումանք
որդ – որդի, որդան, որդուկ
ակ – գիրքակ, տունակ, ծառակ
ար – խաղար, երգար, խոսքար
պան – գրքպան, տունպան, ծառպան
անի – սիրանի, հարգանի, սպասանի
ե – սիրե, հարգե, սպասե
յալ – սիրյալ, հարգյալ, սպասյալ
բաց – բացել, բացվել, բացվել
ապ – ապրել, ապրել, ապրել
երորդ – երորդ, երորդ, երորդ
րորդ – չորրորդ, հինգրորդ, վեցրորդ
սուն – երեսուն, քառասուն, հիսուն
բար – բարի, բարի, բարի
որեն – սիրորեն, հարգորեն, սպասորեն

5․ Բառերը ենթարկիր բառակազմական վերլուծության.

տեսականի՝ տես(արմատ) + ան (ածանց) + ի (վերջածանց)
գոգնոց՝ գոգ(արմատ) + նոց (ածանց)
մատանի՝ մատ(արմատ) + անի (ածանց)
շրջանակ՝ շրջ(արմատ) + անակ (ածանց)
կենարար՝ կեն(արմատ) + ար (ածանց)
նստարան՝ նստ(արմատ) + արան (ածանց)
հարսնացու՝ հարս(արմատ) + նացու (ածանց)
ծամոն՝ ծամ(արմատ) + օն (ածանց)
ցանկալի՝ ցանկ(արմատ) + ալի (ածանց)
թևավոր՝ թև(արմատ) + ավոր (ածանց)
մոլորյալ՝ մոլոր(արմատ) + յալ (ածանց)
փայլուն՝ փայլ(արմատ) + ուն (ածանց)
դժգոհ՝ դժ (նախածանց) + գոհ (արմատ)
վերահաս՝ վեր (նախածանց) + հաս (արմատ)
տարօրինակ՝ տար (նախածանց) + օ (միջին) + րինակ (արմատ)
իննսուն՝ ինն (արմատ) + սուն (ածանց)
խստիվ՝ խստ (արմատ) + իվ (ածանց)
ներքուստ՝ ներք (արմատ) + ուստ (ածանց)

6. Գրիր, թե տրված բառերը ինչ խոսքի մասի են պատկանում:

Հարյուր իննսուներեք – թվական
թե – շաղկապ
դու – դերանուն
անշուշտ – մակբայ
դանդաղ – մակբայ
վրա – կապ
թութակ – գոյական
բոլորը – դերանուն
վա՜յ – ձայնարկություն
մասին – կապ
կամաց- մակբայ
հավանաբար – մակբայ
մտերմանալ – բայ
ոչ մեկը – դերանուն
հովիվ – գոյական
որպեսզի – շաղկապ
արագ – մակբայ
երրորդ – թվական
կացին – գոյական
ա՜խ – ձայնարկություն
դեղին – ածական
ընկերանալ – բայ
երկար – ածական
կարծես – շաղկապ
կրկնել – բայ
է՜ – օժանդակ բայ
բացի – կապ
որովհետև – շաղկապ
հնգական – թվական

7․ Գոյական անուն

Տրված բառերը ո՞ր հոլովման են պատկանում:

ծառ – ի հոլովում
մայր – ո հոլովում
ձի – ու հոլովում
մերոնք – ց հոլովում
գարուն – ա հոլովում
օր – վա հոլովում
նստարան – ի հոլովում
ձուկ – ի հոլովում
շաբաթ – վա հոլովում
կաղնի – ի հոլովում
Վարդանենք – ց հոլովում

4. Ինքդ ընտրիր և հոլովի՛ր հինգը բառ։

գիրք (ի հոլովում)
Ուղղական ՝ գիրք
Բացառական՝ գիրք
Սեռական՝ գրքի
Տրական՝ գրքին
Հայցական՝ գիրքը
Գործիական՝ գրքով
Ներգոյական՝ գրքում

ծաղիկ (ի հոլովում)
Ուղղական ՝ ծաղիկ
Բացառական՝ ծաղիկ
Սեռական՝ ծաղկի
Տրական՝ ծաղկին
Հայցական՝ ծաղիկը
Գործիական՝ ծաղկով
Ներգոյական՝ ծաղկում

երազ (ի հոլովում)
Ուղղական ՝ երազ
Բացառական՝ երազ
Սեռական՝ երազի
Տրական՝ երազին
Հայցական՝ երազը
Գործիական՝ երազով
Ներգոյական՝ երազում

նկար (ի հոլովում)
Ուղղական ՝ նկար
Բացառական՝ նկար
Սեռական՝ նկարի
Տրական՝ նկարին
Հայցական՝ նկարը
Գործիական՝ նկարով
Ներգոյական՝ նկարում

բնություն (ի հոլովում)
Ուղղական ՝ բնություն
Բացառական՝ բնություն
Սեռական՝ բնության
Տրական՝ բնությանը
Հայցական՝ բնությունը
Գործիական՝ բնությամբ
Ներգոյական՝ բնությունումԱ

Գրի՛ր, թե ընդգծված մասնիկն ինչ է նշանակում.

ա) ս-ն`ե՞ս, մե՞նք, ի՞մ, թե՞ մեր. 
բ) դ-ն` դո՞ւ, դո՞ւք, քո՞, թե՞ձեր.

Երկրի բնակիչներս շատ  անփույթ ենք մեր մեծագույն հարստության նկատմամբ:(մենք)

Մեծերդ մեզ` երեխաներիս անընդհատ փոխել եք ուզում:(դուք)
Շուրջս ոչինչ չեմ նկատում:(իմ)
Ինքս էլ լճի ափին լինել շատ եմ սիրում:(ես)
Կենդանու հետքերն ինքդ կնկատես թաց գետնի վրա:(դու)
Աչքներդ լույս լինի:(ձեր)
Կիրակի օրը ծնողներիս հետ գազանանոց էինք գնացել:(իմ)
Երեխաներս ամենաշատը կապիկներով էինք հետաքրքրվում:(մենք)
Քեֆդ կգար, որ տեսնեիր դրանց խաղերն ու օյինները:(քո)

2.Դերանունների գործածության հետ կապված սխալները գտի՛ր և ուղղի՛ր:

Մի վարժեցնող փոկին խոսել է սովորեցրել: Նա նրա սանիկի խոսելու ընդունակությունր զարգացրել է երեք տարում: Այս ժամանակամիջոցում իր (փոկի) սիրած ծովատառեխը տալու և խրախուսելու միջոցով հասել է նրան, որ փոկն անգլերեն ասում է «Բարև, ինչպե՞ս ես», «Եկ այստեղ» և այլ նախադասություններ: Այլևս ոչ ոք չէին ուզում տեսնել այդ մարդուն: 16-րղ դարի ամբողջ ազնվական մարդիկ Ամերիկան հայտնագործողներից նոր նվեր ստացան: Բոլոր աշխարհն է հետևում ռոբոտների արտադրությանը: Ֆիրմայի արտադրած ամբողջ նոր մեքենաները շատ արագ սպառվել են:

Դերանուններն ըստ կազմության լինում են պարզ (ես, այս, ուրիշ) և բաղադրյալ (այստեղ, ինչպես): Բաղադրյալ դերանուններից մի քանիսն ունեն հարադիր գրություն (մի քանի, ոչ որ և այլն):

Գոյականին փոխարինող դերանունները հոլովվում են հիմնականում գոյականների նման: Գոյականներից տարբեր կերպ են հոլովվում ես, դու, նա, ինքը, մենք, դուք, սա, դա, ով դերանունները:

Դերանունների գործածությունը խոսքն ազատում է կրկնություններից և խճողումներից:

Բայ Բայի կազմությունը, բայահիմքեր

3.Տրված գոյականներից, ածականներից, դերանուններից, մակբայներից և ձայնարկություններից բայեր կազմի´ր:

Ա. Ծաղիկ, քար, անուն, քարոզ, ձև:
ծաղկել, քարանալ, անվանել, քարոզել, ձևավորել
Բ. Մեծ, բարձր, կարմիր, տափակ, սուր:
Մեծանալ, բարձրանալ, կարմրել, տափակեցնել, սրել
Գ. Ոչինչ, բոլոր, նույն, ամբողջ:
Ոչնչացնել, բոլորել, նմանվել, ամբողջանալ
Դ. Կրկին, արագ, դանդաղ, հաճախ:
Կրկնել, արագանալ, դանդաղել, հաճախել
Ե. Վա՜յ, մկըկը, տը՜զզ, թրը՛խկ:
Վա՜յ,  մկըկալ, տզզալ, թրխկալ

4. Տրված բայերից նորերն ստացի´ր` դրանք բաղադրելով Բ խմբի նախածանցների հետ:

Ա.Նայել, կառուցել, գրել, ճառել, դառնալ, հայտնել: 
Բ.Անդր, վեր, արտ, հակ, մակ, ստոր:

Վերադառնալ, վերակառուցել, վերանայել, ստորագրել, արտագրել, հակաճառել, անդրադառնալ, արտահայտել

5.Փորձի՛ր բացատրել բայերի նման խմբավորումը:

Ա. Տեսնել, նստել, ձևել, կարել, իջնել, բարձրանալ, մեծացնել: 
Ա խմբի բայերը կազմված են մեկ արմատնեիրց:
Բ.Ձևափոխել, շրջանցել, հեռագրել, մեղադրել: 
Բ խմբի բայերը երկու արմատներից
Գ. Գլուխ տալ, ձիգ տալ, գործ անել, վեր կենալ:
Գ խմբի բայերը առանձին

Բայածանցներ: Անկատարի և անցյալի հիմք

6.Ի՞նչ ընդհանրությամբ են խմբավորվել տրված բայերը:

Ա. Կիրառել, խմել, հնարել, բացատրել, գրավել, հասնել, լցնել, թռչել, սառչել:

Բ. Գնալ, գգալ, խոյանալ, ընթանալ, վախե

1.Պարզի՛ր, թե տրված դերանուններն ի´նչ սկզբունքով են խմբավորվել և յուրաքանչյուր խմբին երեք-չորս դերանուն ավելացրո՛ւ:

Ա. Ես, դու, այս, ինչ, որ, մի: 
Բ. Ոչինչ, ամեն ոք, որտեղ, մեկմեկու, այստեղ: 
Գ. Ոչ ոք, ոչ մի, մի քանի, մեկն ու մեկը:

2. Ընդգծված բառերը և բառակապակցությունները փոխարինի՛ր դերանուններով:

Քամիները փչում էին տարբեր ուղղություններով: Քամիներից ամենավատը հյուսիսայինն էր: Հյուսիսային քամին քշում-տանում էր մեծ քանակությամբ հող և, հողը քշելով գետնի վրայով, մեծ ու բարձր թմբեր էր առաջացնում: Արևելքից, արևմուտքից և հարավից փչող քամիները մեծ ու բարձր թմբեր չէին առաջացնում: Արևելքից, արևմուտքից և հարավից փչող քամիները փոշին շատ վեր էին բարձրացնում և փոշին քշում դեպի Ժայռոտ լեռեերը: Երկու տարի հետո հյուսիսային, հարավային, արևելյան և արևմտյան քամիները նշածս վայրը անապատի վերածեցին: Քամիներն առաջին տարում ոչնչացրին երկու միլիոն հեկտար մշակված հողեր` չհաշված այգիները, այգիները ոչնչացան կա՛մ ամբողջովին փոշով ծածկվելու, կա՛մ արմատների մերկանալու հետևանքով:

3.Ընդգծված բառերը և բառակապակցությունները փոխարինի՛ր դերանուններով: Տրված և ստացված տեքստերր համեմատի՛ր:

Անգլիացի (կարևոր չէ, թե ով ) կենդանաբան Միջերկրական ծովի կղզիներում հետաքրքիր հայտնագործություն է արել հնագետների հետ: Անգլիացի կենդանաբանը Միջերկրական ծովի կղզիներում գտել է փղերի մնացուկներ, փղերի լայնությունն ուսահատվածում հասնում է ընդամենը մեկ մետրի: Անգլիացի կենդանաբանի և հնագետների կատարած պեղումների ժամանակ գտնվել են նաև խոզերի մեծության ռնգեղջյուրների և ներկայումս եղածներից կրկնակի խոշոր մկների մնացուկներ: Գիտնականր կարծում է, որ յոթ միլիոն տարի առաջ են փիղ, ռնգեղջյուր, մուկ կենդանիները Աֆրիկայից եկել Մալթա, Կրետե և Կիպրոս կղզիները, յոթ միլիոն տարի առաջ ցամաքած Միջերկրական ծովի հատակով: Հետո Միջերկրական ծովի տարածքը նորից ջրով է լցվել, և կենդանիները, կտրվելով մայրցամաքից, սկսել են զարգանալ ոչ մայրցամաքային կենդանիների կերպ:

Advertisement

4.Կետերի փոխարեն պահանջված ձևով տեղադրի՛ր նա կամ ինքը դերանունները:

Ի՛նչ առյուծ, այդ վախկոտը նրա ստվերից էլ է վախենում: Այդ վախկոտն ինքն իր ստվերից էլ է վախենում: Որսորդն իր հրացանն էր թփի տակ թողել: Որսորդը խուսափում էր հարևանին հանդիպելուց, ախր նրա հրացանն էր  թփի տակ թողել: Պապն իր երկար կյանքի ընթացքում այդպիսի գեղեցկություն չէր տեսել: Նա հյուրերին ողջունեց իր իմացած բոլոր լեզուներով, բայց նրան կարծես թե նորից չհասկացան: Գնչուն ասում էր, որ նրան ամբողջ աշխարհում ման է եկել:
Հայրը որդու մասին ասում էր, որ նա իր տեսած ամենախելացի երիտասարդն է: Որդուն ուղղված նամակում գրում էր, որ իրենով հետաքրքրվողներին թող ինքն ասի, որ նա շուտով գալու է:
Երգչի մասին ասում էր, որ նրան շատ վաղուց է ճանաչում, նա իր մանկության ընկերն է եղել:
ճանապարհորդի մտքով չէր անցնում, որ ինքն անցնում է Մագելանի անցած ճանապարհով, որ չորսուկես հարյուրամյակ առաջ այստեղով նրա նավերն են անցել:

5.Ընդգծված դերանունները փոխարինի՛ր համապատասխան հոդերով (եթե պետք է, կարող ես նախադասությունից բառ հանել):

Քո ընկերը մենակ քայլում էր փոշեծածկ ճանապարհով: Իմ որսն իր ոտքով եկավ: Մենք, այսինքն` ծովափի բնակիչները, ծովից ենք հանում մեր սնունդն ու հարստությունը: Դու` մեր ամենաուժեղ մարզիկը, հաղթանակով պիտի գաս: Ես ծեր որսորդ եմ ու կյանքում շատ բան եմ տեսել: Դուք` մեր շնորհալի տղաները, ձեր խոսքը դեռ չեք ասել: Քո սիրտը քա՛ր է, քար: Ձեր ձեոքն ընկնողին պրծում չկա: