Նախագծի մասնակիցներ` 7 դասարանի սովորողներ

Նախագծի իրականացման ժամանակահատվածը ՝ Մարտ

Նպատակը ՝ Քիմիական գունախաղի դիտում, լաբորատոր սարքերից և նյութերից օգտվելու հմտությունների ձեռքբերում:

Ընթացքը՝

Երկաթե շերեփը լցնել քիչ քանակով ծծումբ, տաքացնել այրիչի վրա մինչև ծծմբի այրվելը և իջեցնել թթվածին պարունակող երկրորդ սրվակը: Օդում դանդաղ, հազիվ տեսանելի կապտավուն բոցով այրվող ծծումբը թթվածնում այրվում է վառ կապտամանուշակագույն բոցով :

Այրումն ավարտելուց հետո սրվակի պարունակությունը թափահարել և կապույտ լակմուսով կամ համընդհանուր ինդիկատորի թղթով ստուգել միջավայրը: Լակմուսը կարմրում է, քանի որ միջավայրը թթվային է.

1. Հաշվե՛ք հիմնային օքսիդների՝ Na2O, CaO, CuO, FeO, MnO, Cu2O հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները(Mr):

Mr Na₂O=62
Mr CaO=56
Mr CuO=80
Mr FeO-72
Mr MnO-71
Mr Cu₂O=144

1. Գրե՛ք նյութի քիմիական բանաձևը, եթե հայտնի է, որ դրա բաղադրության մեջ առկա են ջրածնի մեկ ազոտի մեկ և թթվածնի երեք ատոմ:

HO3

1. Պատմի՛ր քո կատարած փորձի մասին:

1. Սովորի՛ր Հարաբերական մոլեկուլային զանգված: Նյութի մոլեկուլի, ինչպես և ատոմի իրական զանգվածը շատ փոքր է: Այդ իսկ պատճառով ըն դունվել է հարաբերական մոլեկուլային զանգված հասկացությունը:Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ցույց է տալիս, տվյալ նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը :Հարաբերական մոլեկուլային զանգված նշանակում են Mr-ով: Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը չափողականություն չունի (հարաբերական թիվ է):Հաշվում ենք հետևյալ ձև.  Mr(H2)= 2Ar(H)=2*1=2 Mr(H2O)=2Ar(H)+Ar(O)=2+16=18.: ______________________________ Դասարանական 1•Հաշվել առավել հայտնի թթուների ՝հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները(Mr): —աղաթթուն՝ HCl-, ազոտական թթուն՝ HNO3-, ծծմբական թթուն՝ H2SO4-, ֆոսֆորական թթուն՝ H3PO4

2•Հաշվի՛ր ազոտ տարրի մեկ ատոմի իրական զանգվածը (m0):

Նոր թեմա

1. Ի՞նչ կառուցվածք ունեն տափակ որդերը

Տափակ որդերի կառուցվածքը:տափակ որդերի մարմինը տափակացած է մեջքափորային ուղղությամբ:Ունեն երկկողմ համաչափություն և իրենց տեսքով հիշեցնում են թիթեղ կամ ժապավեն:Մարմիննարտաքինից պատված է մաշկամկանայինպարկով:վերջին կազմված է արտաքին թաղանթից ու դրա տակ գտնվող տարբեր մկանների շերտերից:Ի տարբերություն աղեխորշավորնների տափակ որդերն ունեն օրգան- համակարգեր:

1. Ի՞նչ կառուցվածք ունեն կլոր որդերը

լոր որդերը առաջնախոռոչավոր որդերի տիպ են: Մարմինը թելանման կամ իլիկաձև է: Ունի երկկողմանի համաչափություն: Պատված է հարթ կամ օղակաձև, ամուր կուտիկուլայով, որի տակ տեղադրված է հիպոդերմը: Չունեն արյունատար և շնչառական համակարգ: Բազմանում են ձվադրությամբ: Հայտնի է կլոր որդերի մոտ 500 հազար տեսակ, որոնք մակաբույծներ են կամ ազատ ապրող ձևեր:

1. Ո՞ր օրգանիզմներին են անվանում մակաբույծներ

Մակաբուծականությունը օրգանիզմների համակեցության ձևերից մեկն է, որի որակական առանձնահատկությունն այն է, որ միայն մակաբույծն է օգտագործում տիրոջը (միակողմանի կախում)։ Տարբերում են արտաքին մակաբուծականություն, երբ մակաբույծն ապրում է տիրոջ արտաքին ծածկույթների վրա, և ներքին մակաբուծականություն, երբ մակաբույծն ապրում է տիրոջ օրգաններում և հյուսվածքներում։ Մակաբուծականությունը լինում է ժամանակավոր և մշտական։ Ժամանակավոր մակաբուծականությունը արտահայտվում է տարբեր ձևերով.
մակաբույծը (օրինակ՝ արյունածուծ մոծակները) ազատ ապրում է արտաքին միջավայրում և տիրոջ վրա է հարձակվում միայն սնվելու նպատակով, մակաբույծն (օրինակ՝ արգասային տզերը) ապրում է տիրոջից ոչ հեռու,մակաբույծը (օրինակ՝ լվերը) տիրոջ վրա է անցկացնում իր ողջ կյանքը կամ զարգացման շրջանի մեծ մասը։

1. Ինչպե՞ս է ասկարիդը բազմանում մարդու օրգանիզմում

Մարդու ասկարիդ, մակաբույծ կլոր որդ է, որն հարուցում է ասկարիդոզ հիվանդությունը։ Կոսմոպոլիտ է, ապրում է մարդու բարակ աղիների լուսանցքում։

Այն չունի օրգաններին ամրանալու հարմարանքներ, այլ անընդհատ շարժվում է դեպի սննդային զանգվածներ։ Ասկարիդների էպիթելը (հիպոդերմ) արտաքինից ձևավորում է 10 շերտերից բաղկացած բազմաշերտ ճկուն կուտիկուլա, որը հանդես է գալիս որպես արտաքին կմախքի մի տեսակ, ինչպես նաև պաշտպանում է մեխանիկական, թունավոր նյութերի և տիրոջ մարսողական ֆերմենտների քայքայիչ ազդեցությունից։ Հիպոդերմի տակ գտնվում են երկայնական մկանները։

Մեր ճամփեն խավար, մեր ճամփեն գիշեր,
Ու մենք անհատնում
էն անլույս մըթնում
Երկա՜ր դարերով գընում ենք դեպ վեր
Հայոց լեռներում,
Դըժար լեռներում։

Տանում ենք հընուց մեր գանձերն անգին,
Մեր գանձերը ծով,
Ինչ որ դարերով
Երկնել է, ծընել մեր խորունկ հոգին
Հայոց լեռներում,
Բարձըր լեռներում։

Բայց քանի անգամ շեկ անապատի
Օրդուները սև
Իրարու ետև
Եկա՜ն զարկեցին մեր քարվանն ազնիվ
Հայոց լեռներում,
Արնոտ լեռներում։

Ու մեր քարվանը շըփոթ, սոսկահար,
Թալանված, ջարդված
Ու հատված-հատված
Տանում է իրեն վերքերն անհամար
Հայոց լեռներում,
Սուգի լեռներում։

Ու մեր աչքերը նայում են կարոտ՝
Հեռու աստղերին,
Երկընքի ծերին,
Թե ե՞րբ կըբացվի պայծառ առավոտ՝
Հայոց լեռներում,
Կանաչ լեռներում։

Դուրս գրիր անծանոթ բառերը և բացատրի՜ր։

անհատնում-Չհատնող

խորունկ-Խոր

Օրդուները-զորք

Իրարու-Իրար

սոսկահար-սարսափահար

Պատմիր յուրաքանչյուր տան մասին,մեկնաբանիր։

Մեր ճամփեն խավար, մեր ճամփեն գիշեր,
Ու մենք անհատնում
էն անլույս մըթնում
Երկա՜ր դարերով գընում ենք դեպ վեր
Հայոց լեռներում,
Դըժար լեռներում։

Պատմում է մեր դժվար անցած ճանապարհի մասին։

Տանում ենք հընուց մեր գանձերն անգին,
Մեր գանձերը ծով,
Ինչ որ դարերով
Երկնել է, ծընել մեր խորունկ հոգին
Հայոց լեռներում,
Բարձըր լեռներում։

Պատմում է մեր պատմամշակութային արժեքների մասին, թե ինչ հին ազգ ենք մենք և ինչ հարուստ պատմություն ունենք։

Բայց քանի անգամ շեկ անապատի
Օրդուները սև
Իրարու ետև
Եկա՜ն զարկեցին մեր քարվանն ազնիվ
Հայոց լեռներում,
Արնոտ լեռներում։

Ներկայացնում է մեր վրա հարձակվելը, և մեր տարածքները։

Ու մեր քարվանը շըփոթ, սոսկահար,
Թալանված, ջարդված
Ու հատված-հատված
Տանում է իրեն վերքերն անհամար
Հայոց լեռներում,
Սուգի լեռներում։

Այստեղ պատմում է մեր վերականգնման մասին, թե ինչպես ենք կարծես վերածնվել։

Ու մեր աչքերը նայում են կարոտ՝
Հեռու աստղերին,
Երկընքի ծերին,
Թե ե՞րբ կըբացվի պայծառ առավոտ՝
Հայոց լեռներում,
Կանաչ լեռներում։

Այս տանը պատմում է մեր կորցրած տների և հայրենիքի մասին։

Դուրս գրիր համեմատությունները, նկարագրությունները։

Երկա՜ր դարերով գընում ենք դեպ վեր

Տանում ենք հընուց մեր գանձերն անգին,
Մեր գանձերը ծով,

Երկնել է, ծընել մեր խորունկ հոգին
Հայոց լեռներում,

Բայց քանի անգամ շեկ անապատի
Օրդուները սև
Իրարու ետև
Եկա՜ն զարկեցին մեր քարվանն ազնիվ

Ու մեր քարվանը շըփոթ, սոսկահար,
Թալանված, ջարդված
Ու հատված-հատված
Տանում է իրեն վերքերն անհամար

Ու մեր աչքերը նայում են կարոտ՝
Հեռու աստղերին,
Երկընքի ծերին,
Թե ե՞րբ կըբացվի պայծառ առավոտ՝

Տնտեսության հնագույն ճյուղը գյուղատնտեսությունն է: Այն նյութական արտադրության ճյուղերից մեկն է: Գյուղատնտեսական աշխատանքի գլխավոր միջոցը հողն է:

Հողերի ամբողջությունն անվանում են հողային ֆոնդ, որի կազմում առանձնացվում են գյուղատնտեսական արտադրությունում օգտագործելի գյուղատնտեսական նշանակության հողեր կամ հողահանդակներ և գյուղատնտեսական արտադրությունում չօգտագործվող հողատարածքներ:

Գյուղատնտեսական հողահանդակները կազմում են աշխարհի հողային ֆոնդի շուրջ 30-%­: Ի տարբերություն արդյունաբերության՝ գյուղատնտեսության արտադրությունը կախված է տարվա եղանակներից (բնակլիմայական պայմաններից): 

Օրինակ

Բարենպաստ պայմաններում հնարավոր է տարվա ընթացքում ստանալ մի քանի բերք՝ Եգիպտոսում, Բանգլադեշում, Ինդոնեզիայում, Հնդկաստանում, Բրազիլիայում և այլն:

Բերրիության բարձրացման համար կատարվում են հողերի բարելավմանը (մելիորացիա) նպատակաուղղված բազմաբնույթ աշխատանքներ. չոր հողերի արհեստական ոռոգում, գերխոնավ հողերի չորացում, քարքարոտ հողերի քարամաքրում, ցանքաշրջանառություն և այլն:

Ցանքաշրջանառությունը միևնույն դաշտում մի քանի տարվա ընթացքում զանազան գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ցանքի գիտականորեն հիմնավորված հաջորդական հերթափոխությունն է՝ հողի բերրիությունը պահպանելու նպատակով: 

Ի տարբերություն բուսաբուծության՝ անասնապահությունը շուրջտարյա արտադրություն է, քանի որ գյուղատնտեսական կենդանիների խնամքը և մթերքի (օրինակ` կաթի, ձվի) արտադրությունը չեն դադարեցվում ամբողջ տարվա ընթացքում:

Գյուղատնտեսության ճյուղային կառուցվածքը

Գյուղատնտեսության ճյուղերն են անասնապահությունը և բուսաբուծությունը:

Յուրաքանչյուր երկրի գյուղատնտեսության ճյուղային կառուցվածքը պայմանավորված է տեղական բնական առանձնահատկություններով: Սովորաբար գյուղատնտեսության ճյուղային կառուցվածքում անասնապահության բաժինը գերակշռում է բարձր զարգացած եվրոպական երկրներում (օրինակ` Գերմանիայում կամ Դանիայում), ինչպես նաև զարգացող այնպիսի երկրներում, որտեղ կան ընդարձակ արոտավայրեր, իսկ վարելահողերի տարածքը շատ փոքր է (օրինակ` Մոնղոլիա, Սուդան և Եթովպիա):

Սահմանափակ տարածքի և անբարենպաստ բնակլիմայական պայմանների դեպքում բուսաբուծության համախառն բերքի և անասնապահության արտադրանքի ավելացման մեծ հնարավորությամբ օժտված ուղղություն կարող է ծառայել մշակվող հողի միավոր տարածքից` մեկ հեկտարից ստացվող բերքի` բերքատվության, ինչպես նաև գյուղատնտեսական մեկ գլուխ կենդանուց ստացվող մթերքի` մթերատվության ավելացումը: 

Գյուղատնտեսությունը զարգանում է 2ուղղությամբ՝ էքստենսիվ և ինտենսիվ:

Գյուղատնտեսության էքստենսիվ ուղղություն	Գյուղատնտեսության ինտենսիվ ուղղություն
Արտադրանքի ծավալի ավելացման ուղին նոր հողատարածքների հերկումն է, վարելահողերի մակերեսի ընդարձակումը, անասունների գլխաքանակի ավելացումը:*Գյուղատնտեսության վարման այս եղանակի դեպքում իրականացվում են քանականան փոփոխություններ	Արտադրանքի ծավալի ավելացման ուղին նոր՝ բարձր բերքատու մշակաբույսերի ու բարձր մթերատու կենդանիների, ինչպես նաև տեխնիկայի ներդրումն է, բույսերի պաշտպանությունը գյուղատնտեսական վնասատուներից, հողի պարարտացումը:*Գյուղատնտեսության վարման այս եղանակի դեպքում իրականացվում են որակական փոփոխություններ

Բրնձի մշակությունը Ֆիլիպիններում          մշակությունը Ֆրանսիայում

Զարգացող երկրների գյուղատնտեսական արտադրության զարգացման նպատակով ՄԱԿ-­ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունն իրականացնում է միջոցառումների մի ամբողջ համալիր, որը ստացել է «կանաչ հեղափոխություն» անվանումը: Դրանցից առավել լայնորեն կիրառվում են նոր, ավելի բարձր բերքատու մշակաբույսերի և բարձր մթերատու կենդանիների ընտրությունը կամ սելեկցիան, ժառանգական հատկանիշների բարելավումը (գենետիկան), պարարտացումը և հողաբարելավումը: Այդ միջոցառումների կիրառման շնորհիվ որոշ երկրներ (օրինակ` Մեքսիկան,

AB և MN երկու հատվող ուղիղները առաջացնում են չորս անկյուններ՝ AOM, MOB, BON և NOA։ Բոլոր այդ անկյուններն ունեն ընդհանուր O գագաթ։ Եթե այդ անկյուններից մեկը ուղիղ է, ապա մյուս անկյունները ևս ուղիղ են։

Իրոք, եթե AOM անկյունն ուղիղ է, ապա նա կազմում է MON փռված անկյան կեսը և AOB փռված անկյան կեսը։ Ուրեմն, NOA և MOB անկյունները ևս ուղիղ են։ Քանի որ NOA անկյունն ուղիղ է, ապա նա հավասար է AOB փռված անկյան կեսին։ Ուրեմն, NOB անկյունը նույնպես ուղիղ է։ Երկու ուղիղներ, որոնք հատվելիս առաջացնում են ուղիղ անկյուններ, անվանում են ուղղահայաց ուղիղներ։ Գրում են.

AB⊥MN

Այս գրառումը կարդում են՝ “AB ուղիղն ուղղահայաց է MN ուղղին”։ Եթե AB⊥MN, ապա և MN⊥AB։

Ուղղահայաց ուղիղները կառուցելու համար օգտագործում են գծագրական եռանկյուն կամ անկյունաչափ։

Ուղղահայաց ուղիղների վրա գտնվող հատվածները անվանում են ուղղահայաց հատվածներ։

Առաջադրանքներ

1) Գտեք կից անկյունների կիսորդներով կազմած անկյունը

2) K, L, M երեք կետերը գտնվում են մի ուղղի վրա: KL=6սմ, LM=10սմ: Որքան կարող է լինել KM հեռավորությունը: Կատարեք գծագիր յուրաքանչյուր հնարավոր դեպքի համար:

3) Գտեք կից անկյունները, եթե նրանց տարբերությունը 35⁰ է:

4) a ուղիղը A անկյան կողմերը հատում է P և Q կետերում: Կարո՞ղ են, արդյոք, երկու՝ AP և AQ ուղիղներն էլ լինել a ուղղին ուղղահայաց:

5) Նկարում <AOB=50⁰, <FOE=70⁰: Գտեք AOC, BOD, COE և COD անկյունները:

6) Ըստ նկարի՝ գտեք 1, 2, 3, 4 անկյունները, եթե՝

ա) <2+<4=220⁰,

բ) 3(<1+<3)=<2+<4,

գ) <2-<1=30⁰:

7) O կետից տարված են OA, OB և OC ճառագայթները, ընդ որում՝ OB⊥OA:AOB և BOC անկյունների կիսորդներով կազմված անկյունը 75⁰ է: Գտեք BOC և AOC անկյունները:

Երկու անկյուններ, որոնց մի կողմն ընդհանուր է, իսկ մյուս կողմերը մեկը մյուսի շարունակությունն են, կոչվում են կից անկյուններ: Նկ.1 

նկ.1 <AOC և < COB կից են: OA և OB ճառագայթները կազմում են փռված անկյուն, Հետևաբար կարելի է ասել`

Հատկություն 1.

Կից անկյունների գումարը 180⁰ է:

Սահմանում 2.

Երկու անկյուններ կոչվում են հակադիր, եթե անկյուններից մեկի կողմերը մյուսի կողմերի շարունակությունն են: Նկ. 2

Նկ.2 ում <1 և <2-ը,  և <4-ը հակադիր են:

Հատկություն 2.

Հակադիր անկյունները հավասար են:

Ապացուցեք ինքնուրույն:

Առաջադրանքներ

1) Գտեք ABC անկյան կից անկյունը, եթե`

ա) <ABC=125⁰ = 55^o

բ) <ABC=90⁰ = 90^o

գ) <ABC=43⁰ = 137^o

2) Գտեք  hk և kl կից անկյունները, եթե`

ա) <hk-ն 40⁰-ով փոքր է <kl-ից

Լուծում՝ 180-40=140^o
140:2=70^o
70+40=110^o

Պատ.՝ hk = 70^o kl = 110^o

բ) <hk=3<kl

Լուծում՝ 3x + x = 180^o
4x = 180^o
180 : 2 = 90^o
90 : 2 = 45^o

Պատ.՝ hk = 45^o, kl = 135^o

գ) <hk : <kl= 5:4

Լուծում՝ 180 : 9 = 20
20 x 5 = 100
20 x 4 = 80

Պատ.՝ hk = 100, kl = 80

Առաջադրանքներ (լրացուցիչ)

3) O կետից տարված են OA, OB և OC ճառագայթները, ընդ որում` <AOB և <BOC-ի կիսորդներով կազմված անկյունը 20⁰ է, OA-ն ուղղահայաց է OB-ին Գտեք <BOC և <AOC:

Լուծում՝ 180 – 20 = 170^o
170 : 2 = 135^o

Պատ.՝ 135^o

4) Գծեք երեք անկյուն՝ սուր, ուղիղ, բութ: Գծեք նաև դրանց յուրաքանչյուրի կից անկյունը:   

Ուղիղ անկյան աստիճանը կազմում է՝ 90^o, իսկ նրա կից անկյան աստիճանը կազմում է 90^o

Բութ անկյան աստիճանը կազմում է՝ 90^o-ից մեծ 180^o-ից փոքր, ես որոշեիի նշանակել 150^o, իսկ նրա կից անկյան աստիճանը կազմում է 30^o

5) Գտեք երկու ուղիղների հատումից առաջացած չփռված անկյունները, եթե՝ ա) դրանցից երկուսի գումարը 114⁰ է, բ) երեք անկյունների գումարը 220⁰ է:

ա) 57^o
բ)140^o

6) Նկարում պատկերված է երեք ուղիղ, որոնք հատվում են O կետում: Գտեք անկյունների գումարը՝ <1+<2+<3:

360^o